قم نمونه‌ای بی‌بدیل از شکل‌گیری شهر اسلامی ایران
به گزارش شهرنیوز، احمد سعیدنیا، صبح امروز در همایش ملی هویت شهری قم که در سالن همایش‌های شهرداری قم برگزار شد، با اشاره به بیماری ده‌روزه اخیر و ضعف جسمانی خود گفت: علاقه‌ام به قم و ارزشی که برای این مجلس قائلم باعث شد با وجود ناتوانی در سخن گفتن، در این نشست حاضر شوم؛ شهری که بیش از پنجاه سال بخشی از فکر و اندیشه شهرسازی من را به خود مشغول کرده است.
وی با تاکید بر اینکه قم «مقدس‌ترین و درعین‌حال ناشناخته‌ترین شهر ایران» است، اظهار کرد: در ذهن بسیاری از معماران و شهرسازان نسل من، قم به‌درستی شناخته نشده؛ آنها نخواستند بفهمند این شهر چه جایگاهی دارد؛ درحالی‌که قم تاریخی چهار تا پنج هزار ساله دارد و کتاب ارزشمند تاریخ قم یکی از نفیس‌ترین منابع تاریخ ایران است؛
وی افزود: کتابی که بزرگ‌ترین محققان دنیا از جمله یل‌دو و کارن بویس با رجوع به آن توانستند بخشی از واقعیت‌های تاریخ ایران را بازسازی کنند، اما در کشور خودمان ناشناخته مانده است.
سعیدنیا با اشاره به پیشینه باستانی این منطقه افزود: در دشتی که امروز شهر قم در آن گسترده است، صدها روستا وجود داشت که هرکدام سهمی از آب رودخانه اناربار داشتند و در آنها آتشکده‌های متعدد روشن بود؛ دریاچه‌ای در این ناحیه وجود داشت که کیخسرو در آن شنا کرده تا به کوه یزدان برسد؛ جایی که آتشکده کن‌دختر بر فرازش قرار داشت؛ آتشکده‌ای که متأسفانه در دوران جنگ ایران و عراق به‌دلیل نصب یک ضدهوایی تخریب شد.
این استاد شهرسازی با اشاره به اسناد جغرافیایی معتبر گفت: نقشه تاریخی قم که حسین کریمان، مؤلف کتاب تاریخ قم، در سال ۱۳۲۸ به خط خود ترسیم کرده نشان می‌دهد که پیش از اسلام، شهرستانی سازمان‌یافته در این منطقه وجود داشته است.
وی افزود: این شهرستان بعداً تخریب شد اما دهکده‌ها باقی ماندند تا اینکه در سال ۹۶ هجری قمری، گروهی از شیعیان ناراضی از بنی‌امیه به این منطقه مهاجرت کردند و دهقان محلی در نوروز سال ۹۰ هجری قمری یکی از دهات را برای اقامت و کشاورزی به آنان واگذار کرد؛ دهی که بعدها به شهر قم تبدیل شد.
استاد شهرسازی دانشگاه روند شکل‌گیری شهر اسلامی قم را نمونه‌ای بی‌بدیل دانست و تصریح کرد: هسته مرکزی شهر در اطراف میدان کهنه، یعنی درب شهرستان ساسانی، شکل گرفت و مهاجران عرب در امتداد همین محور بازار ایجاد کردند و دو محله لب‌چال و عربستان در دو سوی بازار کهنه به وجود آمد و شهر اسلامی در کنار شهر ساسانی شکل گرفت و چنین نمونه‌ای در هیچ‌یک از شهرهای ایران از بخارا و هرات تا نیشابور با این وضوح قابل شناسایی نیست.
سعیدنیا با اشاره به وظیفه خود در دهه ۵۰ افزود: از سال ۱۳۵۳ مسئول تهیه طرح جامع قم بودم؛ با وجود دخالت نهادهای متعدد از دولت و شهرداری تا مراجع و دستگاه‌های امنیتی توانستیم طرح جامعی تدوین کنیم که در سال ۱۳۵۷ آماده شد.
وی گفت: آن زمان جمعیت قم ۴۳۰ هزار نفر بود و ما جمعیت آینده را یک‌میلیون و چهل‌وسه هزار نفر پیش‌بینی کردیم؛ امروز که جمعیت به بیش از یک‌میلیون و چهارصد هزار نفر رسیده، هنوز خطوط محدوده شهری که من با دست ترسیم کردم، به‌طور کامل انباشته نشده است.
وی درباره دستاوردهای آن طرح گفت: در این طرح بافت تاریخی قم کوچه‌به‌کوچه و خانه‌به‌خانه شناسایی شد؛ حتی محل چشمه‌ها و آب‌برها ثبت شد؛ قم شهری است با تاریخ و فرهنگی کم‌نظیر و مجموعه‌ای از عناصر مقدس که تنها از نظر مذهبی اهمیت ندارند؛ بلکه از منظر شهرسازی نیز میراثی بی‌بدیل را شکل داده‌اند.
سعیدنیا ادامه داد: در کتاب شهرهای ایران و سپس در کتاب بنیان‌های شهر و شهرسازی ایران به این یافته‌ها پرداخته‌ام؛ در کتاب دومم که اکنون زیر چاپ است و پیش‌نسخه آن را به مدیران شهری قم ارائه داده‌ام، بار دیگر قم را به عنوان نمونه ممتاز شهر اسلامی ایران معرفی کرده‌ام؛ هیچ شهری مانند قم روند شکل‌گیری خود را از ساسانی به اسلامی این‌گونه شفاف و مستند نشان نمی‌دهد؛ حتی کوفه، نخستین شهر اسلامی جهان، چنین وضعیتی ندارد.
